وقتی درباره‌ی اخلاق و امر اخلاقی صحبت می‌کنیم در اصل در موقعیتی قرار داریم که به ارزش‌ها و معیارهای ارزشی و یا هر سیستمی که به جنبه‌های ارزشی توجه می‌کند می‌پردازیم. و از آنجا که سنجش ارزش در ذات خود به ارزش خوب و بد رویکرد دارد که خود امری نسبی‌ست، توجه به فرهنگ و هنجارهای اجتماعی و میزان تأثیرگذاری آن نباید از نظر خارج شود.
واژه‌شناسی اخلاق
خصلت، خلق، خوی، آداب، عادت، منش (moral, morality, principle, morals)
اخلاق، جمعِ واژه‌ی خُلق به معنای نیرو و سرشت باطنی انسان است که صفات و غرایز انسانی را شامل می‌شود و زمانی که به‌صورت رفتار و اعمال ظاهر می‌شود قابل رویت خواهد بود.
در مفهوم عام و در علوم انسانی، اخلاق به رفتار پسندیده اطلاق می‌شود.
و علم اخلاق (Morality) علمی‌ست که موضوع آن شناخت مصادیق ارزش‌ها و راه‌های کسب فضائل و دوری از رذائل است.
در اینجا خوب آن است که نتیجه‌ی دلخواه داشته باشد یعنی منتج به امر خیر شود و این یک امر ذاتی و در مفهوم امروزی؛ یک وظیفه‌ی ذاتی‌ست.
انسان و اخلاق
(نقل از سخنرانی مصطفی ملکیان) بهمن‌ماه ۱۳۹۶/ نشست دیزاین‌شناسی
افلاطون فیلسوف بزرگ یونانی در باره‌ی درون آدمی نظریه‌ای دارد که تاکنون پابرجاست. او می‌گوید؛
درون ما در برابر بیرون ماست و آنچه درون من است که می‌توانیم آن را به نفس یا روان تعبیر کنیم، در مقابل آ نچه بیرون من است و از بدنم آغاز می‌شود و به سرتاسر جهان بیرون گسترش پیدا می‌کند.
به نظر افلاطون درون من از سه ساحت درست شده است:
- یک/ ساحت باورها و معرفت‌های ما
«من می‌دانم که!» و فعل‌هایی که به دانستن ارجاع دارد به این ساحت مربوط می‌شود که به آن ساحت عقیدتی یا معرفتی Cognitive یا Doxastic می‌گویند.
دو/ ساحت احساسات و عواطف و هیجانات ما
Affective یا Emotional/ خوش‌آمدن‌ها و بدآمدن‌های‌مان، لذت یا رنج بردن، گرایش یا گریزش داشتن یا ستیزش.
به این ساحت احساسی sentimental گفته می‌شود (نزدیک به ۸۵ احساس و عاطفه و هیجان در درون ما تمیز داده شده است).
سه/ ساحت خواسته‌های ما
گزینه‌ی سوم، ساحت خواسته‌های ماست که به ساحت ارادی وجود ما که ارادی Volitive یا گاهى مادرزادی Conative وجود ما تعبیر می‌شود.
می‌خواهم/ تصمیم گرفته‌ام/ یا تعبیراتی مانند هدف، نیت، قصد، خواست، اراده و آرمان به این ساحت ارجاع دارند.
وقتی ساحت اول با دوم آمیزش می‌کند، ساحت سوم شکل می‌گیرد.
در اینجا افلاطون نظریه‌ی دومی را اضافه می‌کند و می‌گوید برای شناخت این سه ساحت باید آن‌ها را تغذیه کنی، زیرا آن‌ها تشنه و گرسنه‌اند و خوراکشان هم با هم فرق دارد.
این مبحث بسیار طولانی‌ست و بی‌شک تمامی ارائه‌ی مذکور در این مجال نمی‌گنجد.
به زودی فایل صوتی این درس‌گفتار در پادکست طراحان ایده قابل شنیدن خواهد بود…
درس‌گفتار «اخلاق در دیزاین» در تاریخ چهاردهم اردی‌بهشت‌ماه ۱۴۰۲
در «پس‌توی خانه‌ی طراحان ایده» توسط «عیسی طاهریانفر» با حضور تعدادی از دانشجویان و علاقمندان به حوزه‌ی دیزاین برگزار شد.